Μόλις κυκλοφόρησαν, από τις εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, τα Απομνημονεύματα του περί αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών του Καλλίνικου Κυριακού Κριτοβουλίδη, τέταρτος τόμος της σειράς «Κείμενα Μνήμης» (διευθυντής: Παντελής Μπουκάλας), με εισαγωγή, επιστημονική επιμέλεια και σχόλια της ιστορικού Ελευθερίας Ζέη (Πανεπιστήμιο Κρήτης).
Τα Απομνημονεύματα του Κριτοβουλίδη αποτελούν τη σημαντικότερη μαρτυρία σχετικά με την Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη, για την οποία έχουν σωθεί ελάχιστα τεκμήρια. Ο συγγραφέας (π. 1792-1868) ανήκει στην παράδοση των λογίων Κρητικών του Διαφωτισμού. Η παιδεία του, η ενεργή συμμετοχή του στις πολιτικές και τις στρατιωτικές εξελίξεις της Επανάστασης στην Κρήτη, αλλά και οι θέσεις που ανέλαβε στη συνέχεια στον διοικητικό μηχανισμό του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, προσδίνουν στα Απομνημονεύματά του τον χαρακτήρα ενός ιστορικοπολιτικού τεκμηρίου με νεωτερικά χαρακτηριστικά. Το έργο μάς προσφέρει μια σφαιρική και διεισδυτική ανατομία της επαναστατημένης κοινωνίας της Κρήτης την περίοδο 1821-1830, αλλά και των σχέσεών της με την Επανάσταση στον ηπειρωτικό χώρο.
Όπως σημειώνει εν κατακλείδι στο εισαγωγικό του σημείωμα ο Παντελής Μπουκάλας, «με τα Απομνημονεύματά του ο Κριτοβουλίδης θέλησε να πληροφορήσει, να διαφωτίσει, να αναιρέσει ιστοριογραφικές διηγήσεις για την Κρήτη που είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στην Ελεύθερη Ελλάδα. Πρωτίστως θέλησε να συγκινήσει και να παρακινήσει. Χρειάστηκε όμως μισός αιώνας ακόμα, κι αυτός ματωμένος, ώσπου να ενωθεί η Κρήτη με την Ελλάδα».
Η εκτενής εισαγωγή (στην οποία η επιστημονική επιμελήτρια Ελευθερία Ζέη εξετάζει συγκριτικά τα Απομνημονεύματα με άλλες μαρτυρίες και έργα της εποχής, ερευνά τις σχέσεις της περιφέρειας με το επαναστατικό κέντρο, τις πραγματικότητες της κρητικής κοινωνίας και επισκοπεί τα εργοβιογραφικά του Κριτοβουλίδη) τα αναλυτικά σχόλια, το Παράρτημα Προσώπων και το Ευρετήριο βοηθούν τον αναγνώστη να προσεγγίσει και να κατανοήσει το σημαντικό αυτό έργο.
