Το διδακτικό προσωπικό (καθηγητές/τριες και υφηγητές/τιες) που υπηρέτησε στο ίδρυμα συγκρότησε, ήδη από τον 19ο αιώνα, μια ακαδημαϊκή κοινότητα που ανέλαβε μια σειρά από πραγματικούς και συμβολικούς ρόλους εντός και εκτός του Πανεπιστημίου. Εκτός από το διδακτικό, επιστημονικό και ερευνητικό τους έργο, οι διδάσκοντες -και, από τον 20ό αιώνα, και οι διδάσκουσες-, ασχολήθηκαν με την πολιτική και τον Τύπο, στελέχωσαν δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς, ίδρυσαν και διηύθυναν πολιτιστικές συλλογικότητες.
Ανάμεσά τους υπήρξαν εξέχουσες προσωπικότητες που πρωταγωνίστησαν στην πολιτική, πνευματική και επιστημονική ζωή της χώρας. Ιδιαίτερη μνεία οφείλεται, επίσης, στην πολυπληθή κατηγορία του ειδικού επιστημονικού προσωπικού (επιμελητές, βοηθοί, τεχνικοί κ.ά.), που πρόσφερε και προσφέρει την αφοσίωση και τις γνώσεις του στην ανάπτυξη του ιδρύματος.
Τέλος, μια σημαντική σελίδα της ιστορίας του Πανεπιστημίου αποτελεί το διοικητικό προσωπικού που στελεχώνει τις υπηρεσίες του, εξασφαλίζοντας την λειτουργία του ως εκπαιδευτικού και ερευνητικού κέντρου.
«Ο καθηγητής Θεόφιλος Νοταράς πρόβελνε ξαφνικά στην έδρα, πελώριος, τετράγωνος, αλύγιστος, με τα χέρια σταυρωμένα πίσω, συγκεντρωμένος, τεντωμένος, έτοιμος, θαρρείς, να δώσει μάχη. Η ματιά του είταν αγέρωχη, τα φρύδια του σφιγμένα με πείσμα, το μέτωπό του μεγαλόπρεπο και κάθετο.Τα κάτασπρα μαλλιά του, κομμένα σα βούρτσα, τα διατηρούσε ακόμα πυκνά. Τα γένια του είταν σχεδόν κατάμαυρα, παρά την ηλικία του, κι αυτό είταν ένα από τα περίεργα της ύπαρξής του. Με άσπρα μαλλιά και μαύρα γένια, με κολοσσιαίο περπάτημα και ρωμαλέα φωνή, δεν του είτανε δύσκολο να δαμάσει το ακροατήριό του, το πιο απειθάρχητο ωστόσο ακροατήριο της Ελλάδας».
Γιώργος Θεοτοκάς, Αργώ
Το Πανεπιστήμιο ξεκίνησε τη λειτουργία του με μερικές δεκάδες άντρες φοιτητές. Στις επόμενες δεκαετίες, σταδιακά αυξήθηκαν και έκαναν πιο δυναμική την παρουσία τους. Το 1890 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή, η πρώτη γυναίκα η Ιωάννα Στεφανόπολι για να ακολουθήσουν ακόμη άλλες λίγες τα επόμενα χρόνια.
Από τότε ως σήμερα, και ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1960 και μετά, εκατομμύρια φοιτητές και φοιτήτριες πέρασαν από τα αμφιθέατρα του ΕΚΠΑ, κατακτώντας τη δική τους θέση στους δρόμους και τη ζωή της πόλης, στα φοιτητικά στέκια, στις λογοτεχνικές σελίδες.
Δεν πρόκειται για έναν ενιαίο πληθυσμό.Κάτω από την κοινή ιδιότητα του φοιτητή και της φοιτήτριας κρύβονται μια σειρά από διαφορετικές ταυτότητες: άντρες και γυναίκες, πρόσωπα από όλη την Ελλάδα, την ομογένεια και το εξωτερικό, από εύπορα αλλά και χαμηλού οικονομικού επιπέδου οικογενειακά περιβάλλοντα, "επώνυμοι" και "ανώνυμοι".
Και παράλληλα, φοιτητές και φοιτήτριες που σπούδασαν σε συγκεκριμένες σχολές, ανήκαν σε διαφορετικές πολιτικές παρατάξεις, σε ποικίλους συλλόγους. Ένας ενεργός πληθυσμός. με διαφορετικές ιστορίες, που συνέδεσε, σε όμορφες μα και δύσκολες στιγμές, τη ζωή του με τον πανεπιστημιακό θεσμό.
20 Φεβρουαρίου 1921
«Να’ μαι και στο Πανεπιστήμιο στην αίθουσα της Νομικής. Με μια ζωηρή συγκίνηση ανέβαινα ένα ένα τα ιερά σκαλιά του. Δεν είχα πλέον την καταραμένη δειλία, μια υπερηφάνεια όγκωνε την ψυχή μου και ανύψωνε το πνεύμα μου. Την υποδοχή που μου έκαναν οι συμφοιτηταί μου θα την θυμούμαι πάντα. Χειροκροτήματα συνεχή (είναι η συνήθειά των στην κάθε καινούρια εμφάνιση). Κάποιος με ρώτησε κρυφά αν είμαι χήρα σαν φορούσα μαύρα βαριά. Εγέλασα. Αλήθεια ήταν! Αν μάντεψε την ψυχή μου, καλά την ονόμασε χήρα …»
[…]
Μαρία Πολυδούρη, «Ζωή με παραφορά…». Αθηναϊκό ημερολόγιο 1921-1922, 1925
To φοιτητικό κίνημα εμφανίστηκε από πολύ νωρίς στους δρόμους της πόλης διεκδικώντας πανεπιστημιακά και άλλα αιτήματα και συγκροτώντας μια δυναμική συνιστώσα στο δημόσιο πεδίο. Οι αγώνες των φοιτητών των πρώτων χρόνων του ιδρύματος συνδέθηκαν με τη Μεγάλη Ιδέα και τον αντιοθωνικό αγώνα. Σε αναγνώριση της προσφοράς τους στον τελευταίο, το 1862, μετά την έξωση του Όθωνα, συγκροτήθηκε η Πανεπιστημιακή Φάλαγγα, το πρώτο και μόνο σώματος οπλισμένων φοιτητών.
Στο τέλος του 19ου αιώνα το φοιτητικό σώμα υπερασπίστηκε την καθαρεύουσα, διαδηλώνοντας με πάθος ενάντια στη δημοτική και συμμετέχοντας σε δυο από τα πιο γνωστά επεισόδια της πανεπιστημιακής ιστορίας, στα Ευαγγελικά (1901) και στα Ορεστειακά(1903).
Στον Μεσοπόλεμο άρχισε ο φοιτητικός συνδικαλισμός και οι παρατάξεις, όπως τις ξέρουμε σήμερα, αποτέλεσμα και της εμφάνισης των αριστερών ιδεών. Το φοιτητικό σώμα ήταν εφεξής πολύ πιο πολιτικοποιημένο και παράλληλα πολύ πιο κριτικό στο ίδιο το Πανεπιστήμιο. Στην Κατοχή χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριες στρατεύτηκαν με πολλαπλούς τρόπους στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Στη μεταπολεμική περίοδο, οι φοιτητές επανεμφανίστηκαν στους δρόμους, με αφορμή το Κυπριακό ζήτημα, ενώ τη δεκαετία του ’60 σφράγισαν με την παρουσία τους, τους αγώνες για την παιδεία και τη δημοκρατία. Η συμβολή τους στην ανατροπή του επτάχρονης δικτατορίας, με κινητοποιήσεις όπως εκείνη της κατάληψης της Νομικής Σχολής τον Φεβρουάριο του 1973, καθόρισε την έντονη παρουσία του φοιτητικού κινήματος στη Μεταπολίτευση.
«Ήταν συγκεντρωμένοι στα Προπύλαια, με τις σημαίες, τα λάβαρα και τα πανώ τους, σκεπάζοντας κατάστρωμα και πεζοδρόμια, δέκα χιλιάδες αγόρια και κορίτσια, ο ανθός του τόπου, η ελπίδα του αύριο. Το πάθος πήγαινε χέρι-χέρι με την έγνοια τους να μη δώσουν αφορμή στους προβοκάτορες ή στην Αστυνομία και χαλάσει το μεγαλείο της συγκέντρωσης.[...]Μέσα στις ιαχές και το σπρωξίδι χρειάστηκε να εξηγήσω τι ήταν η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανδρέου, τι σήμαινε το 15 τοις εκατό προίκα στην Παιδεία, και τι το 114. Αγώνες και θυσίες των Λαμπράκηδων κι όλης της δημοκρατικής νεολαίας τα τελευταία χρόνια ζωντάνευαν εμπρός στα μάτια μας. Χιλιάδες στόματα ζητούσαν με μια φωνή «Έξω οι δούλοι της Αυλής.Κάτω οι προδότες. Δημοκρατία».
Στρατής Τσίρκας, Η Χαμένη Άνοιξη
